Zespół Aspergera (ZA), opisany po raz pierwszy w 1944 roku przez Hansa Aspergera, jest zaburzeniem należącym do grupy całościowych zaburzeń rozwoju znajdujących się w „spektrum autyzmu” (patrz artykuł „Autyzm”). Oznacza to, że zaburzenia pojawiają się we wczesnym dzieciństwie i niosą ze sobą poważną dezorganizację funkcjonowania w wielu sferach życia powodując tym samym poważne komplikacje w rozwoju dziecka. Przez długi czas kryteria diagnostyczne ZA nie były jasno zdefiniowane, a zaburzenie oficjalnie zostało uznane za jednostkę kliniczną dopiero w 1993 roku. Poza stwierdzeniem objawów charakterystycznych dla całościowych zaburzeń rozwoju rozpoznanie ZA wymaga występowania prawidłowego rozwoju poznawczego (iloraz inteligencji powyżej 70) oraz prawidłowego rozwoju mowy. Oznacza to, że dziecko wypowiadało pojedyncze słowa przed 2 rokiem życia oraz komunikowało się za pomocą zdań przed 3 rokiem życia.

Dane epidemiologiczne dla Zespołu Aspergera powinny stanowić ważny sygnał dla rodziców i dla wszystkich zajmujących się edukacją. Jest to zaburzenie rozwoju występujące u 2–4 dzieci na każdy 1000, przy czym stosunek chłopców do dziewcząt wynosi 4:1.

Angielska psychiatra Lorna Wing wyodrębniła następujące cechy kliniczne ZA:

• Brak empatii
• Naiwne, niewłaściwe, jednostronne interakcje
• Niewielka zdolność zaprzyjaźniania się lub całkowity jej brak
• Pedantyczny sposób mówienia z dużą ilością powtórzeń
• Słaba umiejętność komunikacji niewerbalnej
• Intensywne wgłębianie się w niektóre zagadnienia
• Niezdarne, źle skoordynowane ruchy

Nie zdarza się jednak, by dwoje dzieci z ZA miało dokładnie te same objawy. Występują one u różnych dzieci w różnym stopniu, w różny sposób i równie dobrze niektórych objawów może w ogóle nie być lub mogą występować falami.

Dzieci z ZA dobrze radzą sobie w bezpiecznym środowisku domowym a problemy ujawniają się, gdy zaistnieje potrzeba zaadaptowania się do warunków przedszkola czy szkoły. Tak więc w okresie przedszkolnym dzieci z ZA przejawiają problemy w nawiązywaniu kontaktów w środowisku rówieśniczym. Mogą nie wykazywać zainteresowania innymi dziećmi, nie mają potrzeby posiadania przyjaciół, często uważają rówieśników za nudnych i wycofują się z kontaktów w obszar własnych zainteresowań i aktywności. Z drugiej strony mogą dążyć do interakcji w sposób nieprawidłowy, np. inicjują kontakt przez uderzenie innego dziecka, wąchanie go, a nawet gryzienie. Czasami próbują włączać rówieśników do swoich zabaw, ale zazwyczaj traktują ich przedmiotowo. Zabawy mają najczęściej charakter odtwórczy, polegają na segregowaniu, porządkowaniu przedmiotów wg kolejności, wielkości. Brak jest zabaw na „niby”. Wyraźne są objawy zaburzeń empatii i braku umiejętności odczytywania sygnałów społecznych. Dziecko nie jest w stanie zrozumieć, że inne dzieci nie chcą się angażować w daną czynność, próbuje się narzucać, zabiera im rzeczy, czasami zachowuje się agresywnie. Niektóre dzieci, zwłaszcza dziewczynki, są zainteresowane życiem społecznym, ale w nawiązywanych prze nie relacjach brak jest wzajemności. Często dzieci te są sztywno zafascynowane pewnymi osobami, idolami i bohaterami bajek, zwierzętami, mogą być zatem spostrzegane jako liderzy w grupie, dysponujący dużą wiedzą na określony temat. Deficyty w zakresie mowy mogą mieć zróżnicowane nasilenie, często obserwuje się duży zasób słów przy małym rozumieniu znaczeń. Spontaniczna mowa służąca komunikacji jest ograniczona. Część dzieci ujawnia specyficzne uzdolnienia i zainteresowania, np. dotyczące budowy i funkcjonowania różnych urządzeń, matematyki, rozkładów jazdy. Może również wystąpić hiperleksja, czyli niezwykle szybka umiejętność czytania, w przypadku niektórych dzieci jeszcze przed zakończeniem rozwoju mowy. Charakterystyczną cechą jest także to, że dzieci z ZA mają często trudności z akceptowaniem zmian. Swoje życie układają według samodzielnie określonych zasad. Zmiana w rutynie może wywołać u nich uczucie głębokiego niepokoju, lęku i frustracji. Poza tym zachowanie dziecka może się zmieniać z powodu nadwrażliwości na bodźce sensoryczne. Niektóre zapachy, dźwięki, światło, smaki lub dotyk mogą być dla niego tak nieprzyjemne, że graniczą z torturą i wywołują nieakceptowane społecznie zachowania jak przeraźliwy krzyk, płacz a nawet agresję. Chcąc złagodzić skutki w nadwrażliwości słuchowej można zastosować słuchawki wyciszające, w nadwrażliwości na światło okulary przeciwsłoneczne a dyskomfort na zapachy, smaki i dotyk terapię SI (stymulacja sensoryczna) prowadzoną wyłącznie przez specjalistę.

Zdarza się, że u dzieci  z ZA można również zdiagnozować inne zespoły lub symptomy, mogące współwystępować jak np. ADHD, Dysleksja, Echolalia, Zespół Tourettea. Natomiast źle postawiona diagnoza po latach może okazać się głębszym zaburzeniem psychicznym.

Pojawiające się w przebiegu pracy pedagogicznej trudności często skłaniają do wywierania nacisku na rodziców, by wystąpili dla swojego dziecka o nauczanie indywidualne. Nie jest to jednak najlepszy sposób radzenia sobie z problemami dzieci z ZA, dla których przecież kontakt z innymi dziećmi jest najistotniejszy.

Informacje o diagnozie i terapii zespołu Aspergera można znaleźć na stronach:

• www.synapsis.org.pl
• www.autyzmlublin.pl
• www.oswoicautyzm.pl

Bibliografia:

• www.poradnikautystyczny.pl
• www.centrumsynergis.eu
• J. Komender, G. Jagielska, A. Bryńska : Autyzm i Zespół Aspergera, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2014
• Matt Winter : Zespół Aspergera co nauczyciel wiedzieć powinien, Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna sp. z o.o, Warszawa 2006

Opracowała:

mgr Barbara Barszczyk