„Czytanie książek to najpiękniejsza zabawa, jaką ludzkość sobie wymyśliła”

Wisława Szymborska

W obecnych czasach media elektroniczne są nieodzownym czynnikiem życia rodzinnego. Telewizja, komputer, gry są częścią składową wyposażenia domu. Dziś, kiedy świat dzieci przepełniony jest nowinkami technologicznymi oferty wydawnicze zaczynają być traktowane jak „przeżytek”. Jednak to w ogromnej mierze od nas zależy, czy nasze pociechy znajdą w swoim życiu miejsce na książki. Obcować z literaturą może maleńkie dziecko, jeśli tylko mu to umożliwimy.

Aby stać się człowiekiem, który świadomie i sprawnie korzysta z komunikacji werbalnej i pozawerbalnej, niezbędne jest od najmłodszych lat rozwijanie języka i mowy oraz obcowanie z tekstem. Na nas dorosłych spoczywa ogromna odpowiedzialność za wytworzenie ciekawości poznawczej dziecka i wytworzenia nawyków czytelniczych już w najwcześniejszym dzieciństwie.

Proces ten zaczyna się od rozwoju komunikacji ustnej, który rozpoczyna się zanim dziecko przyjdzie na świat. Pierwsze tygodnie i miesiące w życiu dziecka są okresem nauki języka, w którym porozumiewa się z otoczeniem początkowo za pomocą mimiki i wokalizacji – wybrzmiewania  nieartykułowanych dźwięków mowy. Później pojawiają się wyrazy,  zdania  i  dłuższe wypowiedzi. Najważniejszym środowiskiem do rozwoju mowy a potem kształtowania poprawności językowej jest rodzina. Rodzice we wszystkich sytuacjach  dnia codziennego powinni stale do dziecka mówić, nazywać i opisywać to co z dzieckiem się dzieje, śpiewać, recytować wierszyki i  rymowanki. Spędzając czas w przedszkolu nawiązują relacje z rówieśnikami. Jedne dzieci pozostają niezależne, inne łatwo ulegają wpływom i szybko podporządkowują się pozostałym dzieciom. Jedne lgną do kolegów i koleżanek, inne trzymają się na uboczu, czasem wykazując wręcz antyspołeczne tendencje. Najważniejszymi czynnikami mającymi wpływ na reakcje dziecka w grupie jest jego dojrzałość (emocjonalna, charakteru, intelektualna) oraz system wartości, który maluch wyniósł z domu rodzinnego. W zależności od dnia i spotykających je sytuacji, mogą się zasmucić albo zafascynować. Cały ten bagaż zabierają ze sobą, gdy kładą się spać. Dlatego, tak jak nam, dorosłym, tak i naszym dzieciom, potrzeba wieczornego relaksu i wyciszenia. Jednym z najlepszych sposobów na takie rozluźnienie jest czytanie w ciągu dnia, ale i na dobranoc.

Często nie doceniamy korzyści, jakie dają dziecku nasze wspólne wyprawy w tajemniczy bajkowy świat. Czytanie opowieści to nie tylko wspaniały sposób na spędzanie czasu z dzieckiem. Baśniowa rzeczywistość wspaniale rozwija dziecięcą wyobraźnię. Wraz z bohaterami uczy się rozpoznawania i nazywania emocji, nie tylko własnych – zauważa również cudze uczucia, dzięki czemu staje się empatyczny. Z pomocą literatury dziecko zaczyna budować swój własny system wartości.

W filmie czy grze komputerowej dziecko nie musi mentalnie wysilać się, by zrozumieć przekaz. Pozbawione prawdziwych emocji, powierzchownie odbierane dzieła audiowizualne nie są w stanie tak aktywnie wpływać na rozwój psychofizyczny małego człowieka, jak potrafi to zrobić odpowiednio dobrana literatura. Wspólna lektura pomaga rozwijać umiejętności lingwistyczne. Oprócz poszerzania słownika czynnego i biernego, dziecko uczy się poprawnej konstrukcji zdań – to pierwsze zetknięcie z gramatyką pozwala maluchowi na przyswojenie paradygmatów języka ojczystego. Wspólna lektura pomaga też wyrobić w dziecku nawyki czytelnicze – chętniej będzie sięgało w przyszłości po samodzielną lekturę. A kiedy to już nastąpi – łatwiej będzie uczyć się liter oraz ortografii. Codzienne czytanie stanowi podstawę do myślenia matematycznego. Dziecko słuchając czytanej bajki nabywa umiejętności uogólniania, porównywania i wnioskowania. Dzieci uczą się więc skupienia, koncentracji oraz cierpliwości. Potrzeba przemyślenia treści opowiadania sprawia, że książka wspomaga procesy myślowe i pamięć. W zależności od tego, jaki rodzaj lektury dobieramy dla malucha poznaje on różnego rodzaju wzorce osobowe, sposoby postępowania. Dzięki czytaniu dzieci szybciej przyswoją sobie takie pojęcia abstrakcyjne jak: miłość, przyjaźń i współczucie, które w książkach są zarysowane konkretnymi sytuacjami, dlatego łatwiej jest im zrozumieć znaczenie tych słów.

Wzbudzenie w dziecku prawdziwej radości z czytania wymaga właściwego doboru książek już od najmłodszych lat. Jest to jednak zadanie niełatwe, z uwagi na wielość literatury proponowanej przez różne wydawnictwa. Najlepszym doradcą będzie nasza rodzicielska intuicja oraz znajomość kilku faktów dotyczących dziecięcych możliwości przyswajania informacji. Aby konkretną pozycję uznać za wartościową wcale nie musi być ona bestsellerem, zdobywać nagrody czy uzyskiwać rekomendacje różnorodnych środowisk. Dobra książka to taka, którą dziecko chce czytać i czerpie z tego radość. Wybierając lekturę w pierwszej kolejności należy dobrze poznać i określić potrzeby swojego dziecka. To, co w tej chwili jest dla niego ważne, o czym marzy, co go interesuje, czego chce się nauczyć, kim chce zostać, gdy dorośnie. Odkrywając swoje dziecko łatwiej będzie nam dobrać dla niego właściwą opowieść. Pamiętajmy, że lektury z naszego dzieciństwa, które były dla nas inspirujące, mogą okazać się „niewystarczające” w konfrontacji z oczekiwaniami i potrzebami obecnego pokolenia młodych ludzi. Młody człowiek potrzebuje właściwych wskazówek, odpowiednio ustawionych drogowskazów, cennych rad wypowiedzianych w przystępnym języku, odwołujących się do bieżących i bliskich mu doświadczeń.

Dla maluchów poniżej drugiego roku życia dobrana lektura powinna być również praktyczna. Książka musi być odpowiednio duża, by dziecko mogło w miarę sprawnie posługiwać się nią samodzielnie – przewracać strony, dotykać, objąć ją wzrokiem. Składając się w większości z ilustracji, powinna prezentować obrazy obiektów znanych dziecku, w intensywnych, kontrastujących ze sobą kolorach. Wydawnictwa oferują coraz więcej pozycji pobudzających dziecięce zmysły – strony o zróżnicowanej fakturze, z zapachowymi i dźwiękowymi elementami pomogą małemu człowiekowi pełniej odkrywać świat. Krótkie historie, rytmiczne wiersze, piosenki i rymowanki, które dziecko może wspólnie z dorosłym powtarzać, to dobry sposób na stymulację aparatu mowy.

Przedszkolaki są gotowe na proste i dowcipne historie, które jednocześnie są na tyle krótkie, że udaje się dziecku poznać je lub przeczytać wspólnie z dorosłym „za jednym razem”. Ich tematyka powinna być na tyle bliska doświadczeniu dziecka, aby mogło ono poznawać swoje otoczenie i chętnie je eksplorować. Tutaj zastosowanie znajdą również rymowanki i wierszyki, w szczególności te, które my sami pamiętamy ze swojego dzieciństwa, a także pozycje edukacyjne – uczące liter, cyfr czy kształtów. Starszym przedszkolakom możemy czytać historie dotyczące prostych dziecięcych problemów, rozwiązywania konfliktów, opisujące różne stany emocjonalne. Dzięki temu dzieci łatwiej rozwiną w sobie umiejętności społecznie.

Dlatego warto czytać dzieciom codziennie, przynajmniej 20 minut.

Opracowanie:
mgr Kinga Bronisz